جزیره کیش

موقعیتجغرافیاییجزیرهکیش

جزیره کیش با مساحت ۹۱کیلومتر مربع، پیرامون ساحلی ۴۳کیلومتر و شکل کلی تقریباً بیضی، در فاصله ۱۸ کیلومتری بندر گرزه(بندر آفتاب ) – سرزمین پیوسته ایران – در خلیج فارس قراردارد. کیش در ربع اول راستای سواحل ۱۳۵۹کیلومتری جنوب ایران در دهانه ی خلیج فارس و تقریباً در نزدیک بخش پایانی این آبراه در محدوده تنگه هرمز واقع است. عرض شمال آن ۳۲  ۲۶ درجه و طول شرقی آن ۵۸  ۵۳ است و در جهت ساحل غربی – به ساحل شرقی (فاصله ی مجتمع مرجان – میدان هور) ، ۴۵/۱۵ کیلومتر طول دارد. بیشترین عرض جزیره در راستای ساحل جنوبی به ساحل شمالی (فاصله ی بندرگاه گمرک– فانوس دریائی) ۵/۷ کیلومتر است. سطح جزیره فاقد توپوگرافی ویژه مانند پدیده کوه و حتی تپه مرتفع است. فرودگاه بین المللی کیش در مرکز و در بخش مرتفع آن که حدود ۴۰ – ۳۵ متر ارتفاع دارد احداث شده است. بیشترین شیب جزیره از شمال فرودگاه به طرف ساحل (هتل شایان) است.

اطلاعات تاریخی کیش

پیدایش جزیره و اوضاع تاریخ طبیعی کیش را مختصراً یادآور شدیم. اما به آثار مکتوب و متقن از گذشته  تاریخ کهن اجتماعیآن دست نیافته ایم ( احتمالاً وجود ندارد). آن چه مسلم است کیش با سابقه تاریخی خود دارای آثار مکتوب از گذشته بوده است و این آثار شاید بر اثر تجاوزات و تهاجم بیگانگان و و مردم سرزمین های دیگر به آن از بین رفته است. کیش در تلاطم طوفان های وقایع و رویدادهای روزگار، بارها دچار ضرباتHarireh-Ancient-City2.jpg سهمگین تخریب و نابودی شد. و  با دست به دست شدن مکرر بین مهاجمان و تسلط بیگانگان هر از گاه لطماتی سهمگین و سنگین را متحمل شد. ولی با تمام این ناکامی ها، همانند دیگر جزایرخلیج فارس چون قشم و هرمز که پرچم جاوید حاکمیت ایران بر خلیج همیشه فارس هستند. همواره از میان امواج وقایع ناگوار روزگار و پس از گذر از آن دوران سخت، شرافتمندانه سر برافراشت و استوار و مرتبط با خاک پیوسته ایران و به صورت نماینده دائمی و پرچم حاکمیت آن در خلیج فارس باقی ماند. تاریخ قدمت کیش به تاریخ کهن ایران پیوسته است. آن چه مسلم است اولین دریانوردان این خطه، به علت خصوصیات جغرافیائی جزیره کیش به ویژه نزدیکی آن با خاک پیوسته ایران و از این که هنوز دریانوردان قادر نبودند به میانه گستره پهناور آب دریاها و اقیانوس ها نفوذ کنند و ناچاراً می باید از آب های نزدیک به سواحل عبور می نمودند تا آب، مواد غذایی و سایر مایحتاج سفر دریائی را از جزایر مسیر بدست آورند. جزیره کیش با موقعیت جغرافیائی، رونق تجارت و نزدیکی به خشکی و امنیت و توانائی های دیگر خود همیشه پایگاه ثابتی برای توقف کشتی های تجاری در سفرها بود.

موقعیت استراتژیک کیش

در زمان پادشاهان ایلام و آشور و برخورد تمدن های آن روزگار به ویژه تمدن ایلامی ها و سومری ها بسیار با اهمیت بود و کیش عمیقاً تحت تأثیر فرهنگ های این تمدن ها قرار داشت. مسیر اکثر کشتی های ابتدائی و بادبانی اولیه روزگاران کهن که از شوش و از رود کارون مستقیماً به خلیج فارس می آمدند. و از خلیج فارس مسیر سواحل شمالی را پیش می گرفتند، جزایر هرمز و قشم در تنگه ی خلیج فارس و کیش در نزدیک پایان این محدوده، از توقفگاه های اصلی آنها برای تهیه نیازها و تبادلات کالاهای تجاری و از پایگاه های مطمئن دریائی آن زمان بودند. کیش در دوره قدرت مادها ، پارس ها و به ویژه آریائی ها و حتی عصر شاهان ایلامی و بعد از آن، همانند سایر بخش های جنوبی فلات ایران جزئی از بستر این تمدن ها به شمار می آمد. از نظر سیاسی – اقتصادی، کیش کم و بیش تابع تمدن ایلام بود.  و با انقراض این تمدن، کیش نیز موقعیت ممتاز خود را از دست داد. و روزگاری دستخوش نابسامانیها و دست به دست شدن بین سلطه گران و دست نشاندگان و حکام جابرمحلی که تابع تجاوزگران بودند گردید. و با رفع تسلط سومری ها بر این خطه و طلیعه شاهنشاهی هخامنشی ها و تمدن درخشان آن ها که بر بخش اعظم جهان آن روز بسط یافته بود. و دوران شکوفائی آن حدود ۲۲۰ سال طول کشید. و جهان آن روز بر اثر نفوذ این تمدن سازنده دگرگون شده بود، خلیج فارس نیز در پرتو درخشندگی آن، دارای پیشرفته ترین ساخت و سازهای آن روزی برای کشتیرانی، علامت گذاری،نصب فانوس های دریائی و دیگر تأسیسات و تجهیزات شده بود. بدیهی است جزیره کیش به علت نزدیکی به خاک سراسری ایران در جوار این تمدن فروزان، موقعیت خاص و مهمی پیدا کرد و این موقعیت تا دوران شاهنشاهی اشکانیان و ساسانیان نیز ادامه داشت.

کیش در آغاز دوره ی اسلام و بعد از آن 

کیش تا سال ۲۳ هجرت هنوز تسلیم عربها نشده بود. اما جزایر خلیج فارس و (منجمله کیش) چون در مسیر حمله های درائی عرب ها به فارس و کرمان قرارداشتند. طبعاً قبل از رسیدن و حمله عرب ها  به ایالت فارس مورد هجوم آن ها قرار گرفتند و بدبختانه حکامی جابر به توسط آنها بر آن گمارده شدند. اولین حاکم از جانب عرب ها فردی از قبیله ی عبدا… قیس بود،  می گویند نام جزیره متأخذ از نام اولین حاکم اسلامی آن قیس است که بعدها به کیش تبدیل شد.  البته قبل از دوره ی اسلامی و در طول تاریخ، جزیره کیش در متون مورخان بیگانه نام های دیگری داشت. مثلاً در سده ی دوم میلادی، نام کیش در نوشته های مورخان کامینانه به یونانی آریانوس یا آرین و بالاخره جزیره ی ونوس و در زمان اسکندر جزیره ی مرکور، خمین یا خن آمده است. اما مورخان ایرانی نام آن را به صوت کیان، کیس، گیس، قیس و حتی برخی به اشتباه قشم نوشته اند. در نیمه ی نخست قرن اول هجری که زمان جنگ ها و شورش ها و قیام های ایرانیان علیه اعراب در شهرهای جنوبی و غربی ایران بود، کیش در رهگذار جنبش های تند قیام های مزبور، دچار بحران های شدید گردید و فعالیت بازرگانی و رونق گذشته خود را از دست داد.

در دوره صفاریان، به ویژه در دوران آل بویه ( اولین حکومت ایرانیان بعد از دوره ی تسلط اعراب ) که قلمرو آنان با وسعت حدود ۵/۲ میلیون کیلومتر مربع و بغداد مقر خلفای عباسی را نیز زیر نفوذ خود داشت و  هم چنین در دوره ی سلاطین سلجوقی که دوره ی رونق و ارتقاء فرهنگ، دانش، رفاه و شکوفائی تجارت، به خصوص تجارت دریائی بود. کیش این نگین خلیج فارس دوباره رونق خود را بازیافت و در دوره اتابکان فارس و ملک شاه سلجوقی، در سده های ششم و هفتم، با قدرتی که اینان درسیاست و کشورداری، به ویژه در فارس، کرمان و خلیج فارس داشتند، کیش به موقعیت واقعی خود رسید. این موقعیت بعد از هجوم مغولان به ایران نیز، به علت درایت وزرای ایرانی آنها کم و بیش حفظ شد و رونق تجارت در آن باقی ماند.

کیش در دوره های حکومت این سلسله ها که دوران آمد و شد تجار غربی، سفرا و فرستادگان دربار اروپائی به ایران بود، تقریباً همان رونق گذشته خود را بازیافت. اما این زمان که دوره ی پیدایش پدیده ی شوم استعمار و بسط نفوذ کشورهای استعماری و جهانخواران بر سرزمین های دیگر بود. رونق تجارت، اهمیت، موقعیت دریائی و قرار داشتن کیش درمدخل تنگه ی هرمز به صورت یک پایگاه اقتصادی و استراتژی مهم (نظیر دیگر جزایر تنگه هرمز مانند جزیره هرمز و به ویژه قشم) مورد توجه دائمی و وسوسه و طمع اروپائیان و متجاوزین استعمارگر قرار داشت و عرصه ی رقابت آن ها برای سلطه و تصرف بر آن بود. متأسفانه ضعف دولت های مرکزی، وجود حاکمان غیر دلسوز پول پرست و جبار خودی این جزایر، کار تجاوزات و دست اندازی های متجاوزان اروپائی را که نیروی دریائی قوی و منسجم داشتند در رسیدن به منظور شوم استعماری تصرف جزایر خلیج فارس و منجمله جزیره کیش را بسیار آسان میسر نمود.

کیش در دوران پر نشیب و فراز تصرف، سلطه و آزاد شدن از قید بیگانگان، دوران بسیار سختی را تجربه کرد. در دوران شاه عباس صفوی، نادرشاه، کریم خان زند، بارهای از تسلط بیگانگان خارج شد. در دوران سلطنت شاه عباس پرتغالی های اشغال گر با شجاعت سردار معروف ایرانی امام قلی خان و درایت او شکستی سخت خوردند و از برخی جزایر ایران مانند قشم خارج شدند.

کیش در سفرنامه ها و آثار مورخان

کیش در تمام آثار مورخان، جزیره ای سبز و خرم با هوای مطبوع و محیطی دلپذیر (در بیش تر ایام سال) توصیف گردیده، همه این مورخان از کشت انواع غلات، حبوبات، درختان میوه، به ویژه خرما در جزیره حکایت ها نموده اند. هم چنین از این که کیش در مسیر عبور کشتی های حامل کالاهای با ارزش به سوی سرزمین های ورای دریاهای استوائی و گرمسیری بود و یا کشتی های عبوری برای تهیه آب شیرین و احیاناً تبادلات محمولات بازگانی و امور تجارت می باید اجباراً در کیش توقف می کردند، مطالبی نقل کرده اند. بدیهی است این مراوده سبب شد تا توانگران و تجار ثروتمند ساکن کیش برای رونق و صفای آن به احداث باغ ها و ایجاد محیط زندگی مطلوب بپردازند و با کمک و به توسط ناخدایان کشتی ها و تجار،  نهال هائی از درختان گرمسیری دور و نزدیک جهان را به جزیره منتقل نمایند. و  برای چند روز استراحت بازرگانان و رفع خستگی سفر دریائی آنها در هوای گرم خلیج فارس،محیطی دلپذیر به وجود آورند و با افزودن صفای جزیره رونق تجارت را در آن افزایش دهند. این فعالیت ها و تمهیدات در سرسبزی جزیره ایجاد همان محیط های با صفائی شد که سیاحان و مورخان با دیدار از کیش در نوشته های خود به شرح و توصیف آن پرداخته اند.